وب سایت یاسر هشترخانی وبسایت حقوقی دکتر یاسر هشترخانی یاسر | کتری حقوق بین الملل از دانشگاه فارابی|
مقالات مرتبط
آدرس غلط دادن با نسخه پیچی در شرایط تحریم
?مد جدید این روزهای کسانی که خارج از نفت می خواهند برای نفت نسخه بپیچند این است: خام فروشی نکنید! طوری هم صحبت می کنند که گویا تمام مشکلات کشور و مردم از فروش نفت خام است. می گویند اگر به جای خام فروشی، پالایشگاه ساخته بودیم و فرآورده صادر می کردیم، نمی توانستند ما را تحریم کنند. اما این حرفهایشان فقط آدرس غلط دادن است.
?اول اینکه از کجا معلوم، اگر تولید فرآورده های نفتی و به تبع آن صادرات آن بیشتر بود، صادرات فرآورده های نفتی هم تحریم نمی شد؟ کمااینکه صادرات پتروشیمی هم تحریم شد. اما نکته دوم مهمتر از نکته اول است: بحث اصلی در تحریم، نقل و انتقال پول است. مشکلی که اینستکس ادعایی اروپا هم نتوانسته گشایشی در آن ایجاد کند. اگر در زمان تحریم چیزی به جز نفت خام صادر کنیم، مشکل نقل و انتقال پول حل می شود؟
?اما اجازه بدهید از این موضوع بگذریم و فراتر از آن به خام فروشی نگاه کنیم. ایران از نظر ذخایر نفت خام دومین کشور جهان است و ظرفیت بالقوه بالایی برای صادرات دارد. ظرفیتی که در سالهای پس از انقلاب اسلامی، در مقطعی به دلیل جنگ و در مقاطع دیگری به دلیل تحریم، آنگونه که شایسته بود به فعلیت نرسید. ایران در آخرین سالهای منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی، حدود شش میلیون بشکه نفت در روز تولید می کرد که حدود پانزده درصد از نفت مصرفی جهان در آن زمان بود. با تکیه بر همان میزان تولید نفت بود که ایران می توانست دنیا را به قطع صادرات نفت تحریم کند. اما به مرور زمان تولید نفت ایران کاهش یافت.
?از معدود دوران ثبات اقتصادی ایران در دهه های اخیر، دوران ریاست جمهوری سیدمحمد خاتمی بود که میزان تولید نفت کشور از مرز چهار میلیون بشکه در روز فراتر رفت. پس از آن تولید نفت افت کرد و پس از برجام بود که تولید نفت بار دیگر به چهار میلیون بشکه در روز رسید. تولیدی که اگرچه روندی رو به رشد داشت، اما در واقع بازگشت به سال آخر دولت خاتمی بود و روزهای قبل از تحریم بود و این یعنی زمان زیادی را برای افزایش تولید نفت از دست دادیم. حالا هم که دوباره اسیر تحریم شده ایم…
?یک سوال مهم که عموم منتقدان پاسخی به آن ندارند این است که آیا فروش و صادرات نفت خام، یک قدرت نیست؟ وقتی نفت، کم کم ارزش استراتژیک خود را از دست می دهد، چرا نباید حضوری قدرتمندتر در بازارهای جهانی نفت داشته باشیم؟ البته این حرفها برای زمانی است که تحت فشار تحریم نباشیم. اما همان زمانی هم که تحریمی در کار نیست، باز هم عده ای مخالف فروش نفت خام هستند. اما همین افراد نمیبینند که همین خام فروشی نفت به عربستان قدرت تاثیرگذاری در معادلات بین المللی را داده است. یا همین خام فروشی نفت است که قدرتی به آمریکا داده که به پشتوانه نفت شیل و ذخایر قدرتمند نفتش – که سالهای زیادی هم پایدار نخواهد بود – فعلا به راحتی هر کمبودی را در بازار نفت جبران میکند. زمانی آسیب دیدن یک نفتکش در خلیج فارس یا تهدید تنگه هرمز یا کاهش صادرات نفت یک کشور تاثیرگذار اوپک، خلا جدی در بازار نفت ایجاد میکرد و تکان شدیدی به قیمت نفت می داد. اما امروز، آمریکا با تکیه بر همان تولید نفت، این اوضاع را مدیریت میکند.
?اشکال کسانی که از خارج از نفت برای نفت نسخه می پیچند این است که فقط برای یک مقطع زمانی کوتاه، نسخه پیچی میکنند. قطعا صادرات نفت خام مغایر با تبدیل نفت به فرآورده نیست و هر کدام ارزش استراتژیک خود را دارد. اما نمی توان اولویت های بلندمدت را با توجه به شرایط خاص تحریم تغییر داد. مگر آنکه اعتقاد داشته باشیم که تحریمها همیشگی است که این دیدگاه، نه تنها عاقلانه نیست، بلکه نافی قدرت نظام در تغییر مسالمت آمیز معادلات بین المللی است؛ همانند آنچه در برجام حاصل شد.
?ما حتی اگر بخواهیم پالایشگاه بسازیم، نیازمند منابع مالی عظیمی هستیم که نه در توان داخلی است و نه امکان جذب آن از منابع خارجی وجود دارد. حاصلش هم تلف شدن وقت در پروژه هاست که اتلاف عظیم منابع مالی را در پی دارد. ما برای تدوین برنامه های استراتژیک در حوزه های مختلف از جمله صنعت نفت، نیازمند وضعیت باثبات هستیم و هر برنامه ای که در شرایط تحریم تدوین شود، صرفا برای همان شرایط تحریم است. ما همچنان نیازمند گفتگو هستیم. در فاصله تحقق برجام تا روی کار آمدن ترامپ، هرچند فرصتهایی هم از دست رفت، اما آثار مثبت و ملموس برجام را تا حدی دیدیم. روی کار آمدن فردی مانند ترامپ نباید مخالفان مذاکره را به این نتیجه برساند که مذاکره بی فایده است.
